Mapa sa označenim mestima logora
Procenuje se da je u Holokaustu na teritoriji bivše Jugoslavije stradalo 82% jevrejskog stanovništva. Nestale su čitave porodice, pa čak i jevrejske opštine.
Na početku Drugog svetskog rata u Jugoslaviji je živelo 82.000 Jevreja, a stradalo je 67.000. U Beogradu je ubijeno 90 % Jevreja, pa su nacističke vlasti 1942. godine proglasile Beograd za grad „očišćen od Jevreja“ . Porušeno je preko stotinu sinagoga u bivšoj Jugoslaviji, oteta je imovina, a na tragičan i svirep način u logorima i dušegupkama stradali su građani jevrejskog porekla.
Decembra 1941. godine nemačke okupacione snage formirale su Jevrejski Logor Zemun (Judenlager Semlin) koji je teritorijelno pripadao Nezavisnoj državi Hrvatskoj. Logor je formirao Gestapo radi likvidacije jevrejskog i romskog stanovništva na području Beograda i Srbije.
Oko logora se nalazila bodljikava žica i čuvali su ga stražari. Sajam je pretvoren u paviljon za mučenje i vešanje, mrtvačnicu, bolnicu, smeštaj logoraša.U logor je dovedeno 6400 Jevreja i oko 600 Roma. Mnogi zatočenici su stradali zime 1941/1942. godinu zbog hladnoće, gladi i bolesti. Kada je zima prošla, preživele je čekala gasna komora. Umrli su sahranjivani na Jevrejskom groblju. Logor je postojao 5 meseci, i za to vreme ubijeno je više od 6000 Jevreja. Ovaj logor je važan za istoriju holokausta u Srbiji, kao mesto gotovo potpune likvidacije jevrejskog stanovništva.
U Savamali u Ulici braće Krsmanovića 2014. godine postavljen je spomenik posvećen stradalim Jevrejima arhitekte Ane Korice. Upravo sa tog mesta, 1942. godine, svakodnevno u tri ture, jevrejski zarobljenici iz logora sa Starog sajmišta su ovde doveženi i potom vozilom pod zloglasnim nazivom “dušegupka” odvoženi ka Jajincima, gde su već čekale iskopane zajedničke grobnice.Tokom vožnje je u kamionu puštan gas, pa je tako na ovaj svirep način za nešto više od dva meseca u najvećim mukama ubijeno oko 6.300 ljudi, najviše žena i više od 1.100 dece.
Spomenik simbolizuje kamion, zbijenost žrtava, „prozori“ na spomeniku su deca, majke i „pogled na nebo“. Na spomeniku je ispisan i pslam iz Talmuda, koji kaže „Neću više videti čoveka među onima koji stanuju na svetu“, a postoje tragovi guma kamiona, koji su tragovi originalnih guma, koje je koristio taj kamion.
Ana Korica, Spomenik Jevrejima stradalim u dušegupki
Logor koji su nacističke vlasti organizovale u Topovskim šupama na Autokomandi služio je od avgusta 1941. za zatvaranje Jevreja, i Roma. Logor je tokom tri meseca postojanja prvenstveno služio kao mesto talaca za streljanja zbog pretrpljenih gubitaka koje su Nemci imali u borbama sa ustanicima u Srbiji.
Logor Topovske šupe
Prvi logoraši bili su Jevreji iz Banata, koje su proterali u Beograd lokalni Nemci (poznatiji kao Folksdojčeri). Kasnije su internirani svi Jevreji muškarci iz Beograda, i na kraju Romi. Logoraši su bili smešteni u dve dvospratne zgrade, bivše konjušnice. Na tom prilično skučenom prostoru bilo je smešteno prosečno oko 1 400 ljudi. Mučenje logoraša vršeno je u potkrovlju jednog od objekata, u prostoru ograđenom bodljikavom žicom. Vešanje i spaljivanje odeće i opreme ubijenih zatvorenika vršeno je na prostoru između dva logorska objekta. Ove zgrade u kojima je logor bio smešten Nemci su ogradili visokom drvenom ogradom, koja je odvajala logorski prostor od objekta u kojima su bile radionice za nemačku vojsku. Svi, osim retkih slučajeva, ubijeni su u masovnim streljanjima u jesen 1941. godine na stratištima oko Beograda, najviše u Jabuci kod Pančeva. Raspoloživa dokumenta pokazuju da je sistematsko streljanje Jevreja i Roma počelo već septembra 1941. godine. Taoci su uzimani iz logora kod Topovskih šupa.
Bogdan Bogdanović, Spomenik jevrejskim žrtvama fašizma, Jevrejsko groblje, Beograd, 1952
Streljanja su tada bila pojedinačna i manjeg obima, dok su u oktobru i novembru postala masovna. Posle ubistva 21 nemačkog vojnika kod Topole, general Beme, nemački vojni zapovednik za Srbiju, naredio je 4. oktobra da se, radi odmazde za pobijene vojnike, strelja 2 100 zatvorenika. Mesta likvidacija često su menjali tako da beležimo najmasovnija streljanja u Jajincima, u selu Jabuka kod Pančeva, Bubanj potoku, Bežaniji, u šumi kod Deliblatske peščare i drugde. Sredinom novembra 1941. godine, u logoru Topovske šupe ostalo je najviše 200 do 300 Jevreja.
