Скочи на садржај

LOGOR STARO SAJMIŠTE

GDE SE NALAZI ?

Kompleks Starog sajmišta nalazi se na Novom Beogradu, između Brankovog i Tramvajskog mosta, na levoj obali reke Save.

ISTORIJAT

Kompleks Starog sajmišta nalazi se na Novom Beogradu, između Brankovog i Tramvajskog mosta, na levoj obali reke Save. Predstavlja mesto sećanja na Holokaust Jevreja u Beogradu i stradale u Drugom svetskom ratu na području čitave Srbije.

Sagrađen je kao sajamski prostor 1937. godine sa ciljem razvoja moderne arhitekture i urbanizma na Novom Beogradu. Oko centralnog trga, nalazil0 se 5 velikih paviljona sa kulom u sredini.

Beogradski sajam, 1937. Izvor: Istorijski arhiv Beograda

Prvi beogradski sajam bio je projekat trojice arhitekata: Rajka Tatića, Milivoja Tričkovića i Đorđa Lukića.  Sajam je zvanično otvoren 11. septembra 1937. godine, a u paviljonu Nikole Spasića održana je svečanost. Organizovani su raznovrsni sajmovi knjiga, sportske manifestacije, izložbe zanatsva, automobila, kongresi koncerti... Ovde je emitovan i prvi televizijski program na Balkanu. Izgradnju šestog jugoslovenskog paviljona prekinuo je rat.

Drugi svetski rat

Decembra 1941. godine formiran je Jevrejski Logor Zemun (Judenlager Semlin) koji je teritorijelno pripadao Nezavisnoj državi Hrvatskoj. Nemačka je dobila odobrenje da na toj lokaciji osnuje logor. Uslov je bio da ne bude srpskih stražara a da se snabdeva iz  Beograda. Logor je formirao Gestapo radi likvidacije jevrejskog i romskog stanovništva na području Beograda i Srbije. Oko logora se nalazila bodljikava žica i čuvali su ga stražari. Sajam je pretvoren u paviljon za mučenje i vešanje, mrtvačnicu, bolnicu, smeštaj logoraša.U logor je dovedeno 6400 Jevreja i oko 600 Roma. Mnogi zatočenici su stradali zime 1941/1942. godinu zbog hladnoće, gladi i bolesti. Kada je zima prošla, preživele je čekala gasna komora. Umrli su sahranjivani na Jevrejskom groblju. Logor je postojao 5 meseci, i za to vreme ubijeno je više od 6000 Jevreja. Ovaj logor je važan za istoriju Holokausta u Srbiji, kao mesto gotovo potpune likvidacije jevrejskog stanovništva.

Prihvatni logor Zemun

Posle 1942.godine i stradanja Jevreja,  logor na Sajmištu je postao prihvatni logor. Kroz logor je prošlo 32 000 ljudi, i ubijeno je  oko 11 000. Neki zatvorenici su slati na prisilan rad. Osim streljanja, veliki broj žrtava odnele su i glad i bolesti. U savezničkom bombardovanju Beograda 1944. godine  logor je delimično uništen.

 

Mesto Starog sajmišta 2022.

Posle Drugog svetskog rata

Posle Drugog svetskog rata  počela je izgradnja Novog Beograda na levoj obali reke Save, a u očuvane paviljone smeštene su omladinske radne brigade.  Useljeni su i umetnici Udruženja likovnih umetnika Srbije.

Spomen-ploča posvećena žrtvama logora, 1984

Spomen-ploča posvećena žrtvama logora, rad vajara Milorada Tepavca, otkrivena je 20. oktobra 1974. godine, na tridesetogodišnjicu oslobođenja Beograda. Međutim, otklonjena je prilikom postavljanja novog spomen-obeležja 7. jula 1984. godine.

Deceniju kasnije, uređen je prostor za odavanje počasti, i postavljen je spomenik, rad vajara Miodraga Popovića. Spomenik je otkriven 1995. godine u znak sećanja na 22. april 1945. kada se dogodio proboj logoraša iz  Jasenovca.

Od 2015. godine, 10. maj se obeležava kao znak sećanja na  dan kada su  nacističke vlasti 1942. godine  objavile da u Beogradu više nema Jevreja.
Danas čitav prostor nekadašnjeg sajamskog kompleksa predstavlja sećanje na istorijska zbivanja. Staro Sajmište je 1987. godine proglašeno za kulturno dobro. Ovo mesto ima veliki društveni i kulturni značaj za jevrejsku zajednicu kao mesto najvećeg nemačkog logora na prostoru Jugoistočne Evrope, u kojem je jevrejska zajednica u Beogradu gotovo potpuno stradala.

Spomenikžrtvama genocida Srbima, Jevrejima i Romima

Spomenik žrtvama genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima

KULTURNO DOBRO

Prvi put je 20. oktobra 1974. godine  na tridesetogodišnjicu oslobođenja Beograda postavljena spomen-ploče posvećena žrtvama logora, rad vajara Milorada Tepavca. Međutim, ona je uklonjena prilikom postavljanja novog spomen-obeležja 7. jula 1984. godine. Deceniju kasnije postavljen je spomenik, rad vajara Miodraga Popovića koji je  otkriven 21. aprila 1995. godine kao znak sećanje na 22. april 1945. godine kada se dogodio proboj logoraša iz logora Jasenovac.

Od 2015. godine, 10. maj se obeležava kao znak sećanja na dan kada je  1942. godine poslednja grupa Jevreja zatočenih na Sajmištu ubijena.
Staro Sajmište je 1987. godine proglašeno za kulturno dobro. Ovo mesto ima veliki društveni i kulturni značaj kao prikaz jevrejske zajednice na teritoriji Beograda i mesto najvećeg nemačkog logora na prostoru Jugoistočne Evrope, kao i obeležje opomene i sećanja. Tokom prethodnih decenija, protor nije imao zasluženu pažnju i brigu, pa je kompleks bio u zapuštenom stanju i bez adekvatne zaštite.

Dana  24. februara 2020. godine Skupština republike Srbije usvojila je Zakon o Memorijalnom centru "Staro sajmište". On  omogućava pravnu osnovu za  institucijalnu brigu i zaštitu ovog prostora i dati doprinos kulturi sećanja na tragične događaje iz Drugog svetskog rata. U leto 2022. godine započela je izgradnja Memorijalnog kompleksa Staro Sajmište u Beogradu.

Pripremila: Ivana Pantović