TURSKI NAČIN ŽIVOTA

Nematerijalno kulturno nasleđe osmanske civilizacije je bogato i utkano na različite načine u svakodnevni život stanovništva Balkana i Beograda.

Baština se može prepoznati u izgrađenim objektima, očuvanim spomenicima, kulturi, jeziku (turcizmima), muzici, ishrani, običajima i sl…Po osvajanju Beograda, mnogo turskih reči ušlo je srpski jezik, ali su i srpske reči nastavile da se koriste, pogotovo kada je reč o toponimima. Tako su nazivi Vračar, Dedinje, Višnica, Mirijevo, Mali i Veliki Mokri Lug, Kumodraž ostali i posle turskog doba, dok su neki turski toponomi postali deo urbanog prostora Beograda: Avala, Bulbuder, Dorćol, Kalemegdan, Makiš, Pašino brdo, Rospi kapija Tašmajdan, Terazije, Torlak, Čubura i Čukarica.

U današnjem govoru ostao je veliki broj turcizama npr: čaj, jastuk, čaršav, jorgan, kapija, komšija, itd… Kultura ishrane koja se usvojila ogleda se i danas u jelima kao što je npr. sarma, đuveč, pilav, burek, turšija, halva, pekmez, šerbet, baklava itd…

Turcizmi u svakodnevici:

„U našem komšiluku stanuje gospođa koja se bavi pletenjem čarapa. Ima psa koji često trči po avliji. Svakodnevno posvećuje određeno vreme održavanju svoje bašte. Prepoznatljiva je po svojim specijalitetima – ajvaru, bureku i ribljoj čorbi. Ranije je pekla i rakiju. Često ide do dućana koji je u blizini i ima običaj da se raspriča sa ostalim mušterijama. Njena kapija je svake godine okrečena u drugu boju. Na svom tavanu čuva sanduk pun starih uspomena. Svojim unucima često priča priče o hajducima. I po kijametu njoj neće biti problem da ih poseti i obiđe“.

OSMANSKO-BALKANSKI GRAD

Baklava, orijentalni kolač

Odmah po osvajanju Beograda, Osmanlije su osnovali čaršiju-trgovački centar grada. Oživljavanju i razvoju trgovine doprinela je prisutnost velikog garnizona i administrativnog aparata čije su potrebe bile velike. Na Dunavu, istočno od glavnog pristaništa, nalazila se glavna gradska luka i brodogradilište. Na Savi nalazilo se vojno pristanište i njena luka. U Donjem gradu osnovano je muslimansko građansko naselje oko 1521. godine. Ipak se Beograd u prvim decenijama turske vladavine sporo razvijao. U popisu iz 1560-te godine potvrđeno je postojanje 11 hrišćanskih mahala. Grad je sredinom 16. veka dobio prve monumentalne građevine.

Tradicionalna turska Ili domaća kafa

Popis, izvršen posle Beogradskog mira 1739, ukazuje na veliki promet kafe u tom periodu. Kafa je inače postala popularna u islamskom svetu već od 15. veka. Prva kafana u Istanbulu otvorena je 1555.godine. Beograd se između ostalog našao na putu kojim se kafa od početka 17. veka iz Moke u Jemenu dopremala u Evropu. Tako je prva kafana u Beogradu zabeležena već 1616. godine.

Trgovinu kafom na Balkanu preuzeli su Dubrovčani, a u privani život ona je ušla tek od 18. veka kada se služila i u hrišćanskim kućama.

Kafane se spominju i među imanjima zaveštanim džamijama. Po kafani u sklopu Đumruk hana označen je sokak koji je vodio od Dorćola prema Dunavu.

Duvan koji je potekao iz Amerike, vrlo brzo je ušao u osmansku kulturu, pa je tradicijia ispijanja kafe dopunjena pušenjem duvana već od 17. veka. Duvan su pušili i hrišćani, a među Srbima se pojavio i burmut ( fini aromatski prah napravljen od duvanskog lišća koji se šmrče) u drugoj polovini 18. veka.

Ratluk, slatkiš koji se servira uz kafu

Na putu od Vidin kapije prema Dorćolu nalazila se Kazandžijska čaršija, u istom kraju nalazili su se i Bit-pazar i Avret-Pazar (prodavana stara roba i kućne radinosti). Na prostrou ispred jugozapadnog dela Gornjeg grada, sa južne i zapadne strane smešten je bio At-pazar namenjen prodaji konja, roblja i drugog ratnog plena.

Beograd je bio poznat i po sebiljima– posebnom vrstom humanitarnih objekata koje su podizali dobrotvori i trgovci u prometnim ulicama i služili su za napajanje prolaznika vodom. Najpoznatiji su: Mehmed-paše Jahpašića, Bajram-begov, Mehmed-paše Sokolovića, Ejnehan-begov i Lačin sebilj.

TURSKI NAČIN ŽIVOTA

Pripremile: Ivana Pantović i Iva Pešić