Ostaci antičkog rimskog grada nalaze se ispod same centralne zone Beograda. Više od 100 godina traju arheološka istraživanja, koja su započela postavljanjem spomenika Knezu Mihajlu na današnjem Trgu Republike. Od tada prilikom svakog većeg građevinskog projekta u centru Beograda otkrivaju se materijalni ostaci iz antičkog Singidunuma. Oni se danas čuvaju u Narodnom muzeju, Lapidarijumu/Velikom barutnom magacinu, kao i na širem prostoru Beogradske tvrđave.
Kada je reč o najstarijoj istoriji Beograda, poznato je da su oko 600 godine p. n. e. prostorom koji je danas poznat kao Beograd, prošla su tračko-kimerska i skitska plemena, a u 3. veku p.n.e. pleme Kelta. Za prisustvo keltskog plemena Skordisci vezuje se nastanak Singidunuma, koji se, kao utvđeno naselje, prvi put pominje 279. godine p.n.e. Prvi deo reči Singi označava okrugli, a dunum utvrđenje ili grad. Moguće je da naziv potiče od imena tračkog plemena Singa, zatečenom, u vreme dolaska Kelta. Nema gotovo nikakvih tragova o tom keltskom gradu, osim što su na lokalitetima Karaburme i Rospi ćuprije pronađene nekropole sa umetnički vrednim predmetima, koje su pripadale ratnicima plemena Skordisci. Keltski kulturni uticaji utkani su u kulturu stanovništva Singidunuma, koji su delom preneti i pomešani sa rimskim antičkim kulturnim elementima.
Ostaci antičkog rimskog kastruma na severnoistočnom bedemu Beogradske tvrđave
Prilikom gradnje TC Rajićeva pronađeni ostaci antičkog grada zastakljeni su i moguće ih je videti na ulazu u prodajni objekat.
Ostaci antičkog grada na ulazu u TC Rajićeva
Izgled kastruma/vojnog logora danas je teško rekonstruisati, ali se na osnovu sličnih gradova može pretpostaviti kako je bio organizovan. Pretpostavlja se da je ulaz u kastrum bio kod današnje Biblioteke grada Beograda i da je današnja Pariska ulica granica između kastruma i civilnog naselja na prostoru od ulice Kralja Petra do Trga Republike. Hramovi su se verovatno nalazili na prostoru današnje škole Kralj Petar I jer je tu pronađeno dosta žrtvenika. Na prostoru ispred Filozofskog fakulteta su se nalazile terme, čiji su temelji pronađeni prilikom gradnje fakulteta, a koje potiču iz 3. veka.
Konzervirane apside antičkih rimskih termi na Studentskom trgu ispred Filozofskog fakulteta
Rimljani su Beogradom ovladali početkom I veka nove ere i pod njihovom vlašću bio je čitava četiri veka. Vojnici mezijskih legija, čine prvu rimsku vojnu posadu u Singidunumu. Iz tog perioda potiču grobovi u obliku bunara pronađeni na Trgu republike i drugim mestima u gradu. Pored Singidunuma u sastavu rimske imperije bio je i Taurunum, današnji Zemun. Oba grada postala su značajna vojna uporišta na utvrđenoj rimskoj granici – „limesu“.
Tada je izgrađeno prvo utvrđenje od kamena na Gornjem gradu, čiji se fragmenti i danas mogu zapaziti. Taj je kastrum bio kvadratnog oblika i obuhvatao je prostor današnjeg Gornjeg grada na Kalemegdanu. Kao značajniji rimski vojni logor Singidunum je stekao gradska prava u II veku n. e. za vreme cara Hadrijana. Vojni značaj je uvećan još više u 3. veku, kada je car Aurelije napustio Dakiju a Gornja Mezija dobila nove granice duž desne obale Dunava. Tada je Singidunum postao središte hrišćanske episkopije. U njemu je nešto kasnije rođen rimski car Jovian Flavie Klaudije. Uz vojni logor, Rimljani su naseljavali veterane svojih legija kako bi još više obezbedili svoju granicu. Tako je vremenom tu nastalo dosta veliko naselje koje je imalo pravolinijsku osnovu, sa ulicama koje se seku pod pravim uglom. Neke osnove ovakvih urbanih elemenata sačuvane su i danas, što se vidi po položaju ulica Uzun Mirkove, Dušanove i Kralja Petra I.
Takav pravougaoni oblik sačuvao je i Studentski trg (nekadašnji rimski forum sa termama otkriven pre tridesetak godina). Između Singidunuma i Taurunuma, preko Save, postojao je most koji je spajao ova dva grada i kojim je išao jedan od najznačajnijih rimskih puteva. Tako je Singidunum postao značajna drumska raskrsnica za rimske provincije Meziju, Dakiju, Panoniju i Dalmaciju. Vojni put – Via militaris, koji je išao sa zapada na istok, preko Sirmiuma (Sremska Mitrovica), Singidunuma i Viminacijuma (Kostolac), do Vizanta, bio je zaštićen utvrđenjima. Takvih utvrđenja bilo je i na današnjoj teritoriji Beograda, kao što su bila: Mutatio ad Sehtum (Mali Mokri Lug), Castra Tricornia (Ritopek), Mutatio ad Sehtum Militare (Grocka) i druga. Značajan je bio i put koji je spajao tadašnja rudarska naselja na Avali, Kosmaju i Rudniku. Značajnije tragove materijalne kulture (grobnice, spomenici, skulpture, keramika, novac) nađeni su u mnogim selima beogradske okoline.
Podelom rimskog carstva na Istočno i Zapadno 395. godine, tadašnji Singidunum postaje granični grad u sastavu Vizantije. Taj novi položaj grada odredio je njegovu dalju sudbinu, jer on postaje, ne samo spona različitih kulturnih uticaja, već i saobraćajno i strategijsko uporište Vizantijskog carstva.
Ostaci antičkih rimskih građevina , TC Rajićeva
Posle višegodišnjih istraživanja, koja se u poslednjih nekoliko decenija odvijaju u okviru projekta za Beogradsku tvrđavu, poznati su delovi naselja. Trajni vojni logor Flavijeve legije IV podignut je početkom II veka na uzvišenju iznad ušća Save u Dunav. Utvrđenje je obuhvatalo prostor od oko 20 ha. Promene u sistemu odbrane krajem 3. veka odražava izgradnja novih bedema koji su podignuti prema Dunavu i Savi. Na prostoru između logora i dveju reka, u priobalju, podignute su građevine sa sistemom grejanja, a u njihovoj neposrednoj blizini i hram posvećen Mitri, u kojem su pronađene relikvije tog i drugih mističnih kultova iz 3.veka. Oko naselja su se razvili prostori zanatske delatnosti, a uz najvažniju komunikaciju – put ka prestonici Gornje Mezije, Viminacijumu – nekropole (u prevodu „grad mrtvih“- veliko groblje).
Jonin sarkofag u Velikom barutnom magacinu
Singidunum, gradsko naselje toga doba, nalazilo se na prostoru od današnje Ulice kralja Petra do Narodnog muzeja, sa jedne strane, odnosno od Gospodar Jovanove do Kosančićevog venca i Brankovog mosta, sa druge. Arheolozi ne mogu da tvrde gde se tačno nalazio forum – centralni gradski trg. Postoji mišljenje da je bio na mestu zgrade Narodne banke i škole kralj Petar I, jer je, prilikom njene gradnje tu pronađeno nekoliko žrtvenika posvećenih Jupiteru, Junoni i Minervi, pa su pretpostavili da je na ovom mestu bio hram, a samim tim i forum.
Stanovništvo Singidunuma su činili veterani, odnosno isluženi vojnici koji su otišli u penziju, njihove porodice, trgovci i zanatlije. Postoje različite procene kada je reč o broju stanovnika, ali ako se izuzme vojni deo kastruma, Singidunum je imao najverovatnije između dve i četiri hiljade stanovnika.
Delovi antičkih rimskih građevina u TC Rajićeva
Poseban geografski položaj i raskršće vojnih i trgovačkih puteva uslovili su u Singidunumu i razvoj ekonomski jakog civilnog naselja. Singidunum je prošao sve faze rimskih provincijskih gradova, počev od canabae-a (uz bedem kastruma), preko municipija, do kolonije (colonia).
Priredila: Mija Bukumirović
